Peter van Uhm (1955) van bakkerszoon tot generaal. Als commandant en leider door de rangen opgeklommen tot Commandant der Strijdkrachten. Een functie op het raakvlak tussen de militaire en politieke wereld. Een dag na zijn benoeming sneuvelde zijn zoon samen met een andere militair in Afghanistan, door een aanslag met een bermbom. De manier waarop Van Uhm dit persoonlijke leed droeg, oogstte alom bewondering. Waar haalde hij de veerkracht vandaan? Wat heeft hem geholpen om koers te houden? En wat kunnen andere (potentiële) leiders leren van hoe hij dit heeft aangepakt?
“Mijn morele kompas hielp me koers te blijven houden”
Wat verstaat u onder werkgeluk?
Dat je iedere dag met een glimlach op je gezicht thuis kan komen. Dan zit je lekker in je vel. In het werk zelf moet je ervaren dat het zinvol is wat je doet. Daarnaast is het belangrijk dat je met prettige mensen werkt die ervoor gaan. Ik heb in een enorme can do organisatie gewerkt: ik moest meer afremmen, dan dat ik moest stimuleren. Als je dan ook nog met nuttige dingen bezig bent – die zingeving – dan gaat het vanzelf. In mijn carrière bij de krijgsmacht had ik functies die ik minder leuk vond en functies die ik erg leuk vond. Die minder leuke functies had ik nodig om daarna in die leuke functies beter te kunnen functioneren. Als het aan mij had gelegen, was ik mijn hele leven commandant geweest. Maar ik heb goed kunnen functioneren in Bosnië-Herzegovina, omdat ik daarvoor in Den Haag op staffuncties had gezeten. Hierdoor begreep ik zowel de bureaupolitiek, als de grote politiek veel beter. Toen ik in Bosnië kwam doorzag ik wat er allemaal aan de hand was, omdat ik die minder leuke functies wel had gedraaid.
Werkgeluk & privé
Ik vind dat je werkgeluk niet los kunt zien van je privéomstandigheden. Als militairen weten we als geen ander hoe belangrijk het thuisfront is. Dus de privéomstandigheden zijn maatgevend voor de mate waarin je werkgeluk ervaart. Iedereen heeft in zijn leven – of je nu een vuilnisman of generaal bent – een dubbele loyaliteit naar het gezin/partner en naar het werk. Dit betekent dat je soms in een spagaat zit. En een spagaat doet pijn in het midden. Het is dus zorgen dat die spagaat zoveel mogelijk uit je beeld blijft, anders is dat niet prettig.
Hoe voorkwam u die spagaat?
Door mijn gezin tekort te doen. Daar doe ik niet moeilijk over. Mijn vrouw heet Inge. Ik zeg weleens: ik tel mijn zegeningen. We zijn al 36 jaar getrouwd, omdat mijn vrouw het iedere keer weer begreep. En natuurlijk stelt het gezin ook grenzen. Mijn zoon was een stevige puber toen ik werd aangewezen om voor een jaar naar Bosnië te gaan. Ik wist dat dat gewoon niet goed was voor mijn gezin, dus toen heb ik tegen mijn baas gezegd dat ik niet zou gaan. De consequentie van deze keuze was dat ik niet bevorderd zou worden van kolonel naar generaal. Mijn baas was hoogst ongelukkig. Hij heeft bij de NAVO geregeld dat ik voor zes maanden kon komen en dat een andere Nederlander de andere zes maanden deed.
Is werkgeluk maakbaar?
Tot op zekere hoogte wel. Er zitten echter grenzen aan. Mensen hebben gewoon mazzel nodig, bijvoorbeeld in het treffen van een goede partner of stimulerende bazen. Daarnaast worden we allemaal anders geboren. Heeft de mens de drive wel? Ik ken briljante mensen waar nooit iets van geworden is. Omdat ze liever stil in de hoek met een boekje zaten en al hun gedachten voor henzelf hielden. Die mensen zijn ook gelukkig, maar waarschijnlijk ervaren zij minder werkgeluk. Mijn moeder was waarschijnlijk hoogbegaafd, maar ze was de oudste dochter in een groot gezin. Ze ging na de middelbare school twee jaar naar de huishoudschool en daarna moest ze in het huishouden en in de bakkerij helpen. De omgeving is dus ook maatgevend. Je kunt briljant geboren worden, maar in een sloppenwijk in India wordt het toch moeilijk om hier iets mee te doen. Dus de wereld is tot op zekere hoogte maakbaar. De ruimte zit in de keuzes die je maakt. Hoe sta je in het leven? Welke keuzes maak je en denk je daar goed over na?
Welke rol speelt de persoonlijkheid in werkgeluk?
Uiteindelijk gaat in het in het (werkzame) leven om vertrouwen. Dat is het allesbepalende woord. Alleen bij defensie is dat niet genoeg. Daar gaat het om blindelings vertrouwen. Dat steekt echt een kwadratisch maatje dieper dan in sommige andere situaties. Ik heb altijd geprobeerd mensen met respect te behandelen, daar ook dat van terug te krijgen. Om uiteindelijk dat vertrouwen te bouwen. Daar heb ik altijd in geïnvesteerd. Dit deed ik door eerlijk en duidelijk te zijn. Geen beating around the bush. Zeggen waar het op staat, maar wel in mensentaal. Als je een rol speelt dan voelen, proeven en ruiken mensen dat. Mensen streven naar zekerheid. Negatieve duidelijkheid is beter dan onzekerheid. Dus je kunt beter de negatieve boodschap maar brengen, dan dat je het laat sudderen en men niet weet waar hij of zij aan toe is.
Levensomstandigheden en werkgeluk
Het sneuvelen van onze zoon is het meest dramatische wat ons is overkomen. Maar al vrij snel daarna hebben mijn vrouw en ik gezegd: “Waar geloven we in en waar stond onze zoon voor?” Je morele kompas is heel belangrijk. What makes you tick? Waar sta je voor en waar geloof je in? Welke waarden en normen zijn belangrijk? Ieder mens komt in zijn leven voor een split second decision. Dat morele kompas helpt je op zo’n moment het juiste besluit te nemen. Na het sneuvelen van onze zoon, is ons morele kompas gaan schudden. Toen heb ik gezegd: “Donder allemaal maar op, het hoeft voor mij niet meer.” Dat heeft bij mij maar heel even geduurd. Dat kompas heeft wel geschud, maar kwam op dezelfde koers uit. Dat heeft ons houvast gegeven om het leven weer voort te zetten. Ik geloof in mijn werk. Ieder jaar komen er een paar duizend jongelui bij defensie binnen en daar maken we betere mensen van. Er is niets mooiers dan met die jongelui aan een betere wereld te werken. Dat was het werk wat ik deed. Dus dat kompas stond zo weer op die richting.
Verantwoordelijkheid
Uiteindelijk bepaalt de manier waarop je in het leven staat – het karakter dat je hebt – hoe je met dit soort situaties omgaat. Ik ben eigenlijk aartslui, maar geef me verantwoordelijkheid en er komt een enorme energie bij me los. Toen mijn zoon sneuvelde, was ik verantwoordelijk voor 60.000 militairen. Dat voel je nadrukkelijk. En ik wilde die verantwoordelijkheid invulling geven. Ik wilde het goede voorbeeld geven. Die militairen van zijn peloton moesten door in Afghanistan. Dan kun je als baas niet zeggen: “Jongens veel succes, maar ik stop ermee.”
Lege gangen
Ik heb wel tegen minister Van Middelkoop gezegd: “Eimert, op de dag dat je denkt dat ik het niet meer goed doe, moet je het tegen me zeggen.” Het gaat namelijk niet om mij. Het gaat om de mensen in de organisatie die recht hebben op een leider die met zijn volle verstand en op een goede manier zijn positie invult. Het is gewoon een hele moeilijke periode. Dat vreet energie. Ik heb mijn emotionele pantser opgetrokken, want je moet wel door. Mensen in mijn omgeving wisten zich geen houding te geven. Als ik mijn kantoor of een vergaderzaal uitkwam, was de gang leeg. Dossiers waar ik besluiten over moest nemen, kwamen pas op het laatste moment bij mij of soms zelfs te laat. Omdat ze mij wilde beschermen. Mijn zoon is gesneuveld door een bermbom. Dan moest er een besluit genomen worden over waar we meer in gingen investeren: vliegtuigen, schepen of spullen tegen bermbommen. Dat durfde ze mij niet voor te leggen. Na een paar weken heb ik mijn mensen bij elkaar geroepen: “Jullie lopen op je tenen om mij te beschermen, stop daar mee. Begroet me op de gang, vraag desnoods hoe het met me gaat, maar jullie maken nu keuzes voor mij waardoor ik mijn functie niet goed kan vervullen. Jullie doen dat uit goede motieven, maar het is wel fout gedrag. Dus ophouden met op je tenen lopen.” Dat was een enorme opluchting voor de mensen.
Positieve emoties & Werkgeluk
Je moet mensen inspireren, door ze te raken. Mensen moeten gaan voor jou als baas. Dat kan alleen maar door positiviteit. Als het goed gaat, dan hebben de mensen het gedaan. Als het fout gaat, ben jij de baas en ga jij voor je mensen staan. Zo moet het zijn. En dat brengt positieve emoties. Ook als het fout gaat kun je positiviteit creëren. Zo verliep de eerste oefening die ik leidde als commandant van de luchtmobiele brigade op weg naar de grote test twee jaar later desastreus. Ik schrok me kapot. Helikopters landden op verkeerde plekken. In plaats van te zeggen dat ik nog nooit zo’n zooitje had gezien, zei ik: “Wat een geweldige nulmeting was dit! Dit was goed en daar moeten we nog wat aan doen. En daar gaan we met z’n allen de schouders onder zetten.” Die club ging de zaal uit met het gevoel dat ze op de goede weg zaten. Het is maar hoe je het brengt.
Wanneer raakt u in flow?
In Libanon heb ik spannende situaties meegemaakt. Er waren mensen van mij gegijzeld door echte slechteriken. Er had een soldaat van mij de loop van een pistool tegen zijn hoofd. In die situaties kan mijn processor 200% werken. Ik registreer alles. Dan weet ik ook wat er achter mij gebeurt. Dan kom ik in een soort flow, waarbij ik heb geleerd dat ik kil en analytisch kan zijn. Dat is bijna angstaanjagend. Omdat je weet dat hier mensenlevens vanaf hangen. Eenmaal daarna in mijn bed kon ik mijn armen niet meer optillen. Dan was ik zo moe. Juist bij dit soort zware situaties is er sprake van een contradictie. Ik ben betrouwbaar en toch onvoorspelbaar. Door mijn kennis en ervaring, weet ik de oplossingen te vinden waar de rest niet opkomt. Het is helemaal niet erg als ze de baas een beetje gek vinden. Hij mag best een keer verrassend uit de hoek komen, want dat houdt iedereen heel wakker. Je moet wel een toegevoegde waarde hebben. Als je alleen maar die vertrouwenwekkende rots in de branding bent die golf na golf blijft liggen, dan gaat de zee op een gegeven moment vanzelf om je heen.
Zingeving & Werkgeluk
We hebben een soort rentmeesterschap over de wereld. Ik wil bijdragen aan de mogelijkheid voor volgende generaties om een nog beter bestaan te hebben. Het gaat om dienen. Dat doe je niet alleen in de krijgsmacht. Je kunt dienen in zorg, onderwijs en bedrijfsleven. Maar ik versta onder dienen dat je wel maatschappelijk verantwoord onderneemt. Dus dat je niet alleen maar aan de winst denkt.
Door het besef over de Tweede Wereldoorlog heb ik begrepen dat je iets moet doen voor vrede, veiligheid en vrijheid. Daar moet je ook iets voor laten. Mijn ultieme vrijheid, perkt jouw vrijheid in. We moeten dat samen voor elkaar zien te krijgen. Mijn ouders zijn van de generatie die Nederland hebben opgebouwd na de Tweede Wereldoorlog. Die mensen hebben heel hard gewerkt om hun kinderen een betere toekomst te geven. Zonder dat ze het ooit verteld hebben, is dat automatisch in mijn systeem gaan zitten. En vind ik ook dat je niet alleen moet consumeren, maar je moet er ook iets voor teruggeven.
In hoeverre slagen we er in de wereld beter achter te laten?
Als je naar de wereldgeschiedenis kijkt, zijn de brandhaarden van nu een eruptie. Niet meer dan dat. En er komen er nog wel meer. Na de koude oorlog hebben we een tijdlang het beeld gehad van de wereld dat het allemaal beter ging. Hier komt geen oorlog meer. Vraag een willekeurige historicus hoe dat werkt. Zo ver is de mensheid nog lang niet. Dit soort dingen gebeurt. We gaan nu op vakantie naar Bosnië-Herzegovina waar een oorlog is geweest. Het kan daar zo weer omdraaien. Het Warschaupact is uit elkaar gevallen. Dat had je 30 tot 40 jaar geleden eens moeten zeggen. Dan hadden ze je voor gek verklaard. Ik ben een optimist, maar je moet ook realist blijven. Het kwaad zit in de mens. De mens leert, maar de mensheid leert slecht.
Prestaties & Werkgeluk
Ik wil altijd mijn werk goed doen. Ik heb heel lang van mezelf en de mensen in mijn omgeving een 10 geëist. We gaan voor goud, dat was mijn motto. Ik legde de lat dus erg hoog. Ik ben er achter gekomen dat dat niet de manier is waarop je naar mensen moet kijken. Het gaat erom dat iedereen binnen zijn of haar mogelijkheden het maximale uit zichzelf haalt. Dan kan een 6 voor de ene persoon een betere prestatie zijn dan een 8 voor de ander.
10 tips van Van Uhm voor meer werkgeluk & gelukkig leidinggeven:
- Accepteer soms een minder leuke functie, die heb je nodig om daarna in leukere functies beter te kunnen functioneren.
- Breng liever direct een negatieve boodschap, dan dat je mensen lang in onzekerheid laat.
- Speel geen rol, blijf dicht bij jezelf.
- Volg je morele kompas bij split second decisions.
- Maak het onbespreekbare bespreekbaar indien de situatie daarom vraagt.
- Inspireer mensen door ze op positieve wijze te raken.
- Geef de credits aan je mensen als het goed gaat. Neem zelf de verantwoordelijkheid als het fout gaat.
- Zorg dat iedereen bij de les blijft, door als leider af en toe te verrassen.
- Laat iedereen binnen zijn of haar mogelijkheden het maximale uit zichzelf halen. Dan kan een 6 voor de ene persoon een betere prestatie zijn dan een 8 voor de ander.
- Kijk iedere avond op een eerlijke manier in de spiegel. Het zelfbeeld van mensen klopt veelal niet. Als jij jezelf niet kent, kun je nooit een goede leider worden. Dus misschien moet je af en toe met je partner praten. Die kent je veel beter dan dat jij jezelf kent.
Over Klappe Training
Erwin Klappe is Chief Happiness Officer (CHO) bij Klappe Training. Wij ondersteunen organisaties in het vergroten van het werkgeluk bij medewerkers en leidinggevenden. Dit doen wij aan de hand van het blended Werkgeluk Programma: live seminar + online training.
Alles wat je over werkgeluk móét weten op 1 A4? Dat kan! Download hier gratis de Factsheet.
