Jos de Blok is oprichter van Buurtzorg. Hij is met zijn thuiszorgorganisatie een kantelaar op het gebied van modern organiseren. Buurtzorg laat de traditionele piramide constructie los. Wat erover blijft? Kleine, zelfsturende teams die zich concentreren op de essentie van hun werk: doen wat nodig is voor de patiënt. Buurtzorg wint in 2015 voor de vijfde keer op rij de verkiezing tot beste werkgever. In 2012 wordt Jos de Blok verkozen tot ‘Gamechanger van het jaar’ door Management Team. In 2014 ontvangt hij in Londen de RSA Albert Medal 2014. Wat is zijn visie op bevlogenheid en werkgeluk? En wat maakt hem een succesvolle leider?
Werkgeluk faciliteren is geen prestatie. Het is eerder een diskwalificatie als dit niet het geval is.
Wat verstaat u onder werkgeluk?
Als je iets kan doen wat je belangrijk vindt. In het werk van wijkverpleegkundige is het eigenlijk al niet zo moeilijk om betekenisvol te werken, want alle dingen die je doet hebben over het algemeen voor veel mensen betekenis. Je hebt te maken met mensen die in de problemen zitten, die ondersteuning nodig hebben. Daar kunnen wij iets in betekenen. Als je dat kan doen op een manier waarvan jij denkt dat het past en goed is, dan word je daar volgens mij gelukkig van. Als je dat ook nog kan doen met collega’s die je ziet zitten, die je zelf uitgekozen hebt, die ook je vrienden zijn. Dan zit daar ook nog een versterkende factor in. En als je daarbij niet lastig wordt gevallen door mensen die zich met je werk willen bemoeien om allerlei efficiency redenen of wat dan ook, dan groei en bloei je. Kortom, als je zelf de regie hebt over de inhoud en de wijze waarop je je werk organiseert, dan heb je alles in handen om het zo goed mogelijk te doen.
Is werkgeluk maakbaar?
Het is eigenlijk helemaal geen prestatie om mensen gelukkig te laten zijn. Het is eerder een diskwalificatie als dit niet het geval is. Ik denk dat veel mensen ongelukkig worden van de randvoorwaarden die er in veel organisaties zijn. De organisaties die we de afgelopen 30 à 40 jaar gecreëerd hebben, zijn helemaal niet geschikt om medewerkers gelukkig te laten werken. Die zijn in het leven geroepen om de command and control cyclus op een goede manier toe te passen. Als je kijkt naar wat organisaties in hun beleidsstukken nastreven, dan zie je dat dat over het algemeen gedomineerd wordt door managementmodellen die gaan over geld, posities en macht. Bij Buurtzorg hebben we het anders aangepakt. We hebben de organisatie opgebouwd op basis van wat er nodig is om het vakmanschap – de betekenis die het werk geeft – zo goed mogelijk uit te voeren. Datgene wat dagelijks moet gebeuren – mensen op een goede manier verplegen en verzorgen – dat hebben we als basis genomen. We zijn begonnen bij het primair proces. Wat heb jij nodig om je vak zo optimaal mogelijk uit te kunnen voeren? Dan kom je eigenlijk vanzelfsprekend uit bij community based werken: kleine, zelfstandige teams.
Welke persoonlijkheidskenmerken bevorderen uw werkgeluk?
Ik ben een vrolijke, optimistische man. Geen zorgelijk type. Ik denk dat er voor allerlei soorten problemen vele oplossingen zijn. Daarnaast ben ik gedreven. Ik wil graag iets bereiken en daarvoor heb ik veel over. Mijn relativeringsvermogen in combinatie met mijn vasthoudendheid hebben me geholpen om Buurtzorg op te richten. Wat we begonnen zijn, leidt op alle mogelijke plekken tot reacties. Niet allemaal even leuke reacties. Veel mensen hebben last van wat wij doen. Bijvoorbeeld in organisaties waar onze (inmiddels meer dan 14.000) medewerkers vandaan komen. Daarnaast is er de bestaande orde: zorgkantoren en verzekeraars. Zij zitten in hun maag met het feit dat Buurtzorg zo hard groeit. Zij hebben te maken met de bestaande relaties die ze goed moeten houden en krijgen steeds die andere zorgaanbieder op hun nek. We zijn uitgegaan van het idee dat wat wij doen een soort transitie is. We wilden niet zomaar een thuiszorg organisatie oprichten, maar een discussie teweegbrengen over hoe we in Nederland omgaan met ouderenzorg en mensen die kwetsbaar zijn. Het stoorden namelijk verpleegkundigen of ziekenverzorgenden die dachten voor een vak gekozen te hebben waarin zij kwetsbare mensen zouden ondersteunen. Maar in hun dagelijkse werkzaamheden kregen zij vooral met allerlei bureaucratische onzin te maken.
Hoe bepalend is uw privésituatie voor het ervaren van werkgeluk?
Er was veel dynamiek in de tijd dat ik begon met Buurtzorg. Ik had net een scheiding achter de rug en samen met mijn nieuwe vriendin hadden we de zorg voor vijf kinderen (twee van haar en drie van mij) tussen de 13 en 20 jaar. Die dynamiek prikkelt wel tot ideeën. De balans tussen aandacht voor het thuisfront en alles waar ik in mijn werk mee bezig ben, is een mooie opgave. Wat erg hielp is dat ik alles met mijn vrouw heb opgebouwd.
Is er een bepalend moment in uw loopbaan geweest?
Buurtzorg is een idee dat gaandeweg steeds meer gerijpt is en op een gegeven moment zo ver was dat het tijd werd om te ontstaan. Het heeft wat mij betreft te maken met opvattingen over hoe je in de maatschappij dingen doet. Ik ben opgegroeid in een gezin waar solidariteit en wat voor elkaar betekenen, belangrijke waarden waren. Kijk naar de huidige discussies over bestuurders die aan zelfverrijking doen. Mensen die op bepaalde posities zitten en de gelegenheid hebben om wat met geld te doen, hebben er naar mijn idee voor gezorgd dat er steeds meer geld op plekken komt waar het eigenlijk niet voor bedoeld is.
De vraag hoe je organiseert, speelde al in mijn middelbare school tijd. Ik heb me altijd afgevraagd waarom mensen zo’n behoefte hebben aan het ontwikkelen van allerlei ingewikkelde structuren die gebaseerd zijn op macht en geld. Dus niet op het zo optimaal mogelijk ondersteunen van mensen die dat nodig hebben en al helemaal niet op het zo gelukkig mogelijk maken van medewerkers. Die ingewikkelde structuren zijn voor het werk helemaal niet nodig is. Sterker nog, ze werken belemmerend.
De beelden over vakmanschap, hoe je leert in je vak en hoe je je omstandigheden creëert die maken dat je kan floreren in je werk, dat heeft me van jongs af aan bezig gehouden. Voor mij was de oprichting van Buurtzorg vervolgens een optelsom van de dingen die ik daarvoor had gedaan. Met name ook de ergernis die ik had opgebouwd tegen bestaande manieren van organiseren, waarbij ik al vele jaren het idee had dat dat de verkeerde richting was. Dus op een gegeven moment dacht ik: “Volgens mij kan het heel anders en laten we dat maar doen.”
Hoe ver zijn we nu in nieuwe manieren van organiseren?
We zitten nu in een soort tussenfase, waarbij de oude beelden nog dominant zijn bij het toepassen van nieuwe mogelijkheden. Er zal een nieuwe generatie bestuurders moeten komen om werkelijke veranderingen door te voeren. Het is nu nog te cosmetisch hier en daar: mensen gebruiken wel die woorden (zelfsturing, autonomie), maar doen in hun dagelijks handelen nog andere dingen. Het bewustzijn groeit dat als we anders gaan organiseren, dat voor iedereen ten goede komt. Vanuit de politiek wordt het echter nog misbruikt om te kunnen bezuinigen, vanuit organisaties om te kunnen saneren. Het onderliggende waardepatroon is wat mij betreft nog niet altijd het meest optimale.
Positieve emoties & Werkgeluk
Ik denk eerlijk gezegd nooit in dit soort termen. Wat ik doe levert veel positieve emoties op. Het is dus meer andersom: door mijn instelling, door dingen positief te formuleren ontmoet ik ook veel positieve dingen. Bijvoorbeeld als ik bij een team langs ga of tijdens een van de vele feestjes die we organiseren. Ik vind dat je dingen moet vieren! Zorgen dat mensen het naar hun zin hebben. Als je dat als instelling hebt, dan komen daar veel positieve dingen voor terug.
We zitten nu best in een lastige periode met allerlei veranderingen die er vanuit de overheid komen. Om nou te zeggen dat mij dat ongelukkiger maakt, dat denk ik niet. Maar het is wel een moeilijke periode om te bedenken hoe daarmee om te gaan. Het leidt tot wat meer zorgen dan gemiddeld. Gisteren was het Vaderdag en dan komen mijn twee jongste zoons langs. Dan zitten we lekker te ouwehoeren over van alles en nog wat. Dan krijg ik een olijfboom. Dan denk ik: “Nou, wat mooi!” Dat is op dit moment belangrijker.
Flow & Werkgeluk
Ik vind dit soort termen overdreven. Mijn werk vind ik hartstikke leuk. Ik doe alles met passie en overgave. Tegelijkertijd ben ik er ook nuchter in. Dan is het aan het einde van de dag mooi geweest voor vandaag en wordt het tijd om een lekkere fles wijn open te trekken. Je moet het allemaal niet teveel overdrijven. Wij verpleegkundigen zijn mensen met beide benen op de grond. Je hebt dag in dag uit te maken met mensen die gaan overlijden, met mensen die geen toekomstperspectief meer hebben. De dingen die me bezighouden zijn dingen zoals Syrië, de ellende in de wereld hier en daar. Dan ben ik echt niet bezig met flow.
Waarvoor staat u op elke ochtend?
Meestal komt dat omdat mijn vrouw dan al uit bed gaat en vind dat ik er ook maar uit moet komen! Zonder gekheid, het belangrijkste wat wij doen is laten zien dat je met dezelfde middelen veel meer kan doen, de zorg beter kan maken en mensen leuker werk kan verschaffen. Alles wat erbij komt – de dagelijkse dingen – zijn soms erg vervelend, omdat je met vervelende mensen te maken hebt, die er geen bal van snappen. Met hoeveel flow je er ook binnenkomt….. Dat gaat je niet helpen. Het werkt eerder tegenovergesteld. Dus je hebt met allerlei omstandigheden te maken en daar probeer je het beste van te maken. Met de mensen binnen de organisatie probeer je zo goed mogelijk de dingen te doen. Dag in, dag uit ga ik werken met het gevoel dat de dingen die je doet iets op moeten leveren, zinnig moeten zijn, zinvol moeten zijn. Onzinnige dingen kun je beter niet doen. In de kern haal ik alle overbodige ballast eruit en zorg ervoor dat mensen hun vakmanschap zo goed mogelijk uit kunnen oefenen en daar steeds beter in worden. Alle narigheid die wordt bedacht op andere plekken, moet ik proberen buiten de deur zien te houden.
Advies voor meer werkgeluk
Probeer de eenvoud te zoeken. Richt je op de essentie van je werk – daar waar je door gemotiveerd bent – en probeer alles daaromheen dat niet bijdraagt te vermijden. Dan maak je de kans op werkgeluk zo groot mogelijk.
4 overige werkgeluk tips van Jos de Blok
- Houd de regie over de inhoud en de wijze waarop je je werk organiseert.
- Doe je werk met passie en overgave, maar overdrijf het niet.
- Neem het vakmanschap als basis bij het opbouwen van een organisatie.
- Zorg dat mensen het naar hun zin hebben. Vier successen! Daar krijg je veel positieve dingen voor terug.
Over Klappe Training
Erwin Klappe is Chief Happiness Officer (CHO) bij Klappe Training. Wij ondersteunen organisaties in het vergroten van het werkgeluk bij medewerkers en leidinggevenden. Dit doen wij aan de hand van het blended Werkgeluk Programma: live seminar + online training.
Alles wat je over werkgeluk móét weten op 1 A4? Dat kan! Download hier gratis de Factsheet.